Eco’nun ardındaki sırlar

Yeni nesil araçların birçoğunda torpidonun bir yerinde üstünde “Eco” yazan bir düğme var. Bu düğmeye basınca aracın gösterge saatinde yine yeşil renkte bir eko yazısı yanıyor ve araç takatten düşüyor, çekmez, gitmez oluyor. İşte bu “Eco” butonunun ne işe yaradığını nasıl çalıştığını merak ediyor olabilirsiniz.

Önce aracı kullanana nasıl etkileri olduğuna bir bakalım ardında da otomobil mühendisliği açısından bazı teknik ve ilginç detaylarına bir göz atarız.

Eco butonu Türkçe’de de aynı şekilde kullandığımız iki kelimenin kısaltması olarak özellikle seçilmiş. Yani aracı kullanan kişi o butona basınca otomobili hem “ekonomik” hem de “ekolojik” yani çevreye duyarlı olarak sürdüğünü düşünmesi istenilmiş. Maalesef ülkemizdeki doğayı ve çevreyi koruma bilinci henüz bazı ülkelerdeki kadar gelişmemiş olduğu için, o düğme bizler için sadece ekonomi anlamına gelmektedir.

Birçok kullanıcı o butona basınca arabasının yeteri kadar hızlanmadığından, gaz tepkilerinin yeteri kadar iyi olmadığından şikâyet ederler ve haklıdırlar. Amaç da tam olarak budur zaten.

Biliyorsunuz ani hızlanmalarda araçlar çok yakıt harcar. Ne demek ani hızlanmalar? Bir senaryo canlandıralım;

Trafik lambalarında üç araç yan yana dizilmiş bekliyorlar. Bunlardan bir tanesinin sürücüsü diğer bekleyen sürücülere “Şimdi göreceksiniz sizi nasıl tokatlıycam” demek için, sarı ışığın yanmasını bir Formula yarışçısı gibi bekliyor. İkinci sıradaki sürücülerden de birisi eli kornanın üstünde, ön sıraya, “hadi yürüsene kardeşim” diyebilmek için pozisyonunu almış. Trafik ışıkları sarıya geçer geçmez korna sesleri arasında ön sırada, ortadaki araç ok gibi fırlıyor. Tam gaz birinci ve ikinci vites dolu dolu geçiliyor. Araba üçüncü vitese geldiğinde, hiçbir şeyden haberi olmayan gerideki kalan arabalara aynadan bir göz atılıyor ve mağrur bir gülümsemeyle onlara “günleri gösterilmiş” oluyor. Artık ayak gazdan çekilip ekonomik kullanmaya geçilebilir çünkü arabası çok yakıyor.

Araçların en fazla “gereksiz” yakıt tükettiği bölge aracın ani hızlanmaları sırasındadır. O sürede enjektörler kullanıcının hızlanma isteğine cevap verebilmek için oldukça fazla yakıt püskürterek motordan güç ve tork çıkartmaya çalışırlar.

Peki ne oluyor da araç eco modunda daha az yakabiliyor?

Biraz teknik detaya girelim. Günümüz içten yanmalı motorlarında, o kadar çok alıcı ve sensör kullanılır ki, motorun en ufak bir titreşimi, kötü ateşleme gibi teknik detaylar anlık takip edilir. Alınan bilgilerle motorun çalışması sırasında öncelikle çevre kirletme normlarına uyması sağlanır. Ardında da aracın satılacağı müşteri kitlesine göre diğer ayarlamalar yapılır. Örneğin sportif bir araba yapıyorsanız motorun ekonomik çalışması sizin için bir öncelik değildir. “Yaksın ama gitsin” felsefesine göre bir ayar yapılır. Eğer hedef kitleniz ekonomik bir araç kullanmak isteyenler ise, o zaman da ayarlarınızda yakıt ekonomisi öne çıkar. Bir kez daha belirtmek isterim ki çevre kirlilik normlarına uymak ilk sıradadır ve asla taviz verilmez, önce ona uyulur.

Tamam, şimdi elimizde hedef müşteriye göre ayarlanmış, cevre normlarına uyan bir araç var. Ancak bu motora daha da az yaktırmak elimizde.

Eco düğmesine basılınca ilk değiştirilen “gaz pedalı haritalamasıdır”. Eskiden gaz teli diye bir parça vardı. Şimdi gaz kelebeği ile pedal arasında bir bağlantı yok. Gaz pedalı aslında radyonun ses düğmesi gibi bir potansiyometre. Çevirdiğiniz zaman nasıl hoparlöre bir kablo gitmiyorsa gaz pedalından da artık kelebeğe bir tel gitmiyor. Gaza ne kadar bastığınızı elektrik bilgisi olarak aracın enjeksiyon beynine gönderiyor.

Sistem şöyle çalışıyor. Normal modda gaz kelebeğini 10 derece açmak için gaz pedalına da 10 derece basmanız lazım diyelim. Eco mod aktif olunca gaz kelebeğini aynı miktarda açabilmek için 15 derece kadar gaza basmak gerekir. Yani gaz pedalının kursu büyür. Kullanıcı eskisi kadar gaza bassa bile araç aynı tepkiyi vermez. Araba gitmiyormuş gibi hissedersiniz. Buradaki amaç, istenmeden yapılan ani hızlanmaların önüne geçmektir.

Tabii ki Eco mod sadece gaz pedalı haritalamasındaki değişiklikten ibaret değil. Enjektörlerin püskürtme miktarına da kısıtlamalar gelir. Aracın tork değerleri sınırlandırılır. Yani sizin 120 beygir diye aldığınız araba eco modunda artık 120 beygir değildir.

Diğer yandan otomatik vitesli araçlarda da vites değişimleri optimize edilerek aracın daha düşük devirlerde kullanılmasını sağlar Buraya kadarki eco mod etkileri motor ve vites kutusu yazılımları üstündeki değişikliklerdi.

Otomobillerde bir diğer yakıt tüketimi arttıran özellik de klima sistemidir. Eco düğmesiyle klimanın performansı ve üfleme hızı da otomatik olarak azaltılır. Birçok kullanıcı yazın eko modunda daha az soğuttuğunu fark eder ama bunun sebebinin eko mod olduğunu bilemeyebilir. Özellikle kış aylarında araçların içinde oluşan buğunun da sebebi budur. Çünkü klima kompresörü çalışmadığı ya da az çalıştığı için araba içindeki buğu bir türlü gitmez.

Bildiğimiz gibi çalışma prensibi gereği dizel motorlar çok geç ısınırlar. Bunun sonucunda da araç kabini de geç ısınır. Bu yüzden hemen tüm dizel araçların motorlarında suyu çabuk ısıtmak için evlerde su ısıttığımız kettle prensibiyle çalışan ve kalorifer suyunu elektrikle ısıtan buyuk rezistanslar vardır. Bazı markalarda bu sistem yerine, kalorifer kutusunun içinde saç kurutma makinası gibi havayı ısıtan rezistanslar da olabilir. Bu ilave düzenekler konfor sağlarlar ancak çok ama çok akım çektikleri için yakıt tüketimini önemli miktarda arttırırlar. Eko mod kullanıldığında bu sistemler de ya çok az süre çalıştırılır ya da yarım güçte çalışır. Bunu bilmeyen kullanıcılar da arabam geç ısıtıyor diye şikâyet ederler. Bu yönde müşteri şikâyeti alan bazı markalar, yeni modellerinde eco modunda nelerin etkileneceğini müşterinin seçimine bırakmaya başladılar.

Bazı firmalar akıllı eco mod denilebilecek “Aktif Eco” diye bir sistem kullanıyorlar. Araç, sakin kullanımlarda ve yumuşak gaz pedalı isteklerinde eco modunda gibi çalışıyor. Ancak gaza fazla ya da ani basılması durumunda kendiliğinden devreden çıkıyor. Aracın menülerinin içinden iptal edilebilen bu sistemin klima sistemine nasıl etkisi olduğunu açıkçası bilmiyorum.

Gerçekten tasarruf sağlıyor mu?

Evet. Araç eco modunda iken daha yumuşak hızlandığı için, klima ve ısıtma sistemlerinde bazı optimizasyonlar yapıldığı için yakıt tasarrufu sağlıyor. Kullanılmalı.

Motora zarar verir mi?

Hayır. Motora zarar verecek herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Güvenle kullanabilirsiniz.

Eco modu ne zaman kullanmalıyım?

Hem şehir içi hem de şehir dışı sürüşlerde kullanılabilir. Şehir içinde ara hızlanmalarda bazı sıkıntılar yaşanabilir. O da gaza bir miktar fazla basılarak aşılabilir. Şehir dışı kullanımda ise güç ve tork azaltılması sebebiyle süratlenmek ve araç geçişleri biraz sıkıntılı olsa bile düz gidişlerde tüketime faydası olacaktır.