Ne olacak bu çiplerin hali?

Zamanın ilerisindeki cevherler tükeniyor mu? Ne oluyor bu yarı iletkenlere? Yoksa çip rüyasında sona mı gelindi?Dünyadaki çip krizi nereye gidiyor?

Bugünlerde hemen her hafta başka bir otomobil fabrikasının yarı iletken teminindeki problem nedeniyle üretime ara verdiğini duyuyoruz. N’oluyor bu yarı iletkenlere? Neden sadece otomobil firmaları duruyor? Bir defa şunu netleştirelim. Sadece otomobil fabrikaları durmuyor. Playstation’dan dizüstü bilgisayarlara kadar birçok elektronik üründe siparişler tam olarak karşılanamıyor. O sektörlerde de yarı iletken problemi en yoğun şekilde hissediliyor. 

Problemin çıkış notasını sebeplerini ve en önemlisi bizi neler bekliyor bakalım.

Tabii ki ilk sıraya yazacağımız konu yaşamakta olduğumuz Covid salgını. Hastalık sebebiyle, evden çalışma, evden eğitim derken bilgisayar ve tablet satışları kelimenin tam anlamıyla patladı. Beklenenden daha fazla talep oluştu. İnsanlar daha çok elektronik ürün talep ettiler, ediyorlar.

Elektronik ürünlerde talep patlaması yaşanırken, otomobil satışları düşmeye başladı. Otomobil fabrikaları salgın sebebiyle kapandı. Panik, sokağa çıkma yasağı ve dünya genelinde yaşanan genel belirsizlikle birlikte otomobil üreticileri siparişleri iptal etti. Ancak bu koşullar, işgücünün büyük bir bölümünün evden çalışmaya geçmesi, bilgisayar, monitör ve diğer ekipmanları satın alması anlamına geliyordu. Aynı zamanda tüm okullar, dizüstü bilgisayarlar ve tabletler aracılığıyla sanal ders işlemeye başladılar. Ayrıca evde daha fazla zaman geçirmek, TV ve oyun konsolları gibi ev eğlencesine daha fazla harcama yapmak anlamına geliyordu. Bunlar, 5G’nin kullanıma sunulması ve bulut bilişimde devam eden büyüme, otomobil üreticilerinin beklenmedik bir şekilde iptal ettikleri siparişlerin yerine geçtiler ve boşta kalan üretim kapasitesini kullanmaya başladılar. Otomobil üreticileri, müşterilerin hala araba satın almak istediklerini fark ettiklerinde, ihtiyaç duydukları çipler için maalesef cip üreticilerinde boş kapasite bulamadılar.

Şunun altını çizmek lazım hemen hemen hiç bir otomotiv firması doğrudan yarı iletken satın almaz. Yarı iletkenler yani bilgisayar çipleri ikinci ya da üçüncü sıradaki tedarikçiler tarafından satın alınır. Örneğin motor enjeksiyon beyni imalatçısı, üstünde çipleri olan bir elektronik kart satın alır. Kart imalatçısı da o kartı yapabilmek için çip üreticisinden yarı iletken alır. Sonuç olarak maalesef, büyük otomotiv firmalarının kudretli satın alma departmanları çalışanları 3. sıradaki imalatçı olan çip üreticiyle doğrudan temasta değiller. Yaptırım güçleri sınırlı.

Yine pandemi sebebiyle hem ham madde temini hem de bitmiş ürünün sevkiyatlarında çok büyük aksaklıklar yaşandı, yaşanıyor.

Önem sırasında ikinci sıraya yazacağımız konu ise adını belki de ilk defa duyduğumuz TSCM firması (Taiwan Semiconductor Manufacturing Company)

Teknoloji öyle bir yere doğru gidiyor ki, 2020 senesi itibarıyla dünyada bir trilyon tane çip üretildi. Yani tüm dünyadaki insanları düşünecek olursak, kişi basına 128 tane çip üretilmiş. Özellikle de 4G ve bazı ülkelerde devreye giren 5G teknolojisiyle artık her şey“connected” hale geliyor. Klimamızı bile evin WiFi ağı üzerinden cep telefonumuzla kontrol edebiliyoruz.

Peki kim üretiyor bu çipleri. İlk başta Intel firması var. Ardından Samsung geliyor, üçüncü sırada ise TSCM firması geliyor.

Intel ve Samsung daha çok kendi firmaları için çip üretiyorlar. TSCM ise piyasa tabiri ile“fason” üretim yapıyor. AMD gibi bilgisayar işlemcilerinden, ekran kartı işlemcilerine, özellikle Çin malı cep telefonu işlemcilerinden (anlatacağım, burası çok önemli) otomobillerdeki her türlü işlemcinin üreticisi TSCM firması.

Bu arada yarı iletken teknolojisi inanılmaz derecede yüksek teknoloji ve çok miktarda su gerektiriyor. Evet evet, içtiğimiz sudan bahsediyorum.

Yarı iletken üreten fabrikalar üretim sırasında çok fazla suya gereksinim duyarlar. O kadar ki TSCM firması yaklaşık 200.000 kişilik bir ilçenin günlük su tüketimi kadar su kullanır.

Şimdi geldik Taiwan’ın meteorolojik durumuna. Taiwan ülkesi 2020 senesinde son 60 yılın en kurak yılını geçirdi. Yağması gereken muson yağmurları yağmadı. TSMC firması üretimini devam ettirebilmek için tankerlerle su taşıyarak üretimini devam ettirmeye çalışıyor. Ülke yönetimi firmalardan su tüketimlerini %20 oranında düşürmeleri istedi. Yani kelimenin tam anlamıyla kambur, kambur üstüne gelmiş durumda.

O zaman bizde kendi yarı-iletken tesisimizi kuralım. Kendi yağımızla kavrulalım diyebiliriz. Bugün bir TSCM firması kurmaya kalksak en azından 15 milyar dolarlık bir yatırım yapmak ve en azından 4 senelik bir inşaat süresi gerekli. Ve bu tesisi henüz elimizde bile olmayan 4 sene sonrasının teknolojisiyle üretim yapabilecek şekilde tasarlanması gerektiğini unutmamak lazım.  Hem pahalı hem de gerçekten çok yüksek teknoloji gerekiyor (örneğin koskoca Çin’de bu teknoloji yok) . 

Diğer bir konu da Taiwan’ın jeopolitik durumu. Ülkedeki komünist parti Çin ile birleşmek istediklerini gizlemiyor. Hong Kong örneğinde olduğu gibi yakın bir gelecekte Taiwan’ın Çin’in hakimiyeti altına girdiğini görebiliriz.

Çin, Amerika’nın uyguladığı teknoloji kambargodan sonra Taiwan’daki yarı iletken teknolojisinin kendisi için hayati derecede önemli olduğunun farkına vardı. Öyle ya, teknoloji pazarında lider olmaya çalışan Huawei ve Xiaomi gibi yüksek teknoloji kullanan firmalarının, Amerikan ambargolarından etkilenmemesi için Taiwan’daki TSMC gibi firmalara çok fazla ihtiyaçları var. Bu arada hemen belirmek lazım ki, Amerika’nın getirdiği teknoloji kısıtlamalarından sonra, Çin iletişim teknoloji firmaları çip üretimlerini TSMC firmasına kaydırdılar.

Sonuç olarak yarı iletken pazarı tam bir kusursuz fırtınanın içinden geçiyor. Kimilerine göre daha fırtınanın başındayız. Renault’nun patronu Luca de Meo geçenlerde çip krizinin 2022’de de devam etmesini beklediklerini söyledi. Elon Musk attığı twiter mesajında, Hiç böyle bir şey görmedim “Never seen anything like it” dedi.

Peki otomobil firmaları durumu kurtarmak için neler yapıyorlar. Eğer her aracı etkileyen bir tedarik güçlüğü varsa, üretimi en karlı fabrikaya aktarıp diğer fabrikaları kapatıyorlar. Örneğin emniyet kemerlerin içindeki bir çip temin edilemiyorsa, bu banttan çıkan her aracı etkileyen bir konudur.

Diğer taraftan sadece hayalet göstergeli araçları etkileyen bir temin problemi varsa, o zaman o araçların üretimlerini geçici olarak durduruyorlar. Örneğin Peugeot tam da bu kararı aldı. Bir süredir hayalet göstergeli araç üret(e)miyorlar. O araçları klasik ibreli göstergeli araç olarak üretiyorlar. Ancak yüksek ekipmanlı araçları üretimini durdurmadılar.

ABD’de Biden yönetimi, çözüm bulmak için konuyu ciddiye aldı. ABD Kongresi, 50 milyar dolarlık bir altyapı planı yoluyla yarı iletkenlerin yerli üretimini teşvik ederken ABD’nin dışa bağımlılığını azaltmayı amaçlayan bir yasa çıkardı.

Türkiye’de üretim yapan otomotiv firmaları üretim maliyetleri olarak Avrupa ülkelerine göre daha ucuz üretim yaptıkları herkes tarafından bilinen bir gerçek. Bu sebeple üretim duracaksa en son durdurulan tesisler Türkiye’dekiler oldu. Ancak buna rağmen bir çok otomobil fabrikası maalesef kısa süreli de olsa üretimlerine ara vermek zorunda kaldılar.